Uşak halısı, Uşak ve çevre yörelerine ait olan ve şehrin adını taşıyan tarihi el dokuma halıdır. Tarihi 15. yüzyıla dayanan erken Osmanlı dönemi eserlerinden biri ve Osmanlı döneminin halıcılık merkezi olmuştur. 1500’lü yıllarda başlayan kapitülasyonlar sonucu halıcılık üzerine ihracat çalışmaları başlamıştır. Özellikle Uşak halısı büyük ilgi görmüştür.

Avrupa’daki seçkin aileler ünlü ressamlara tablolarını yaptırırlarken Uşak halılarının desenlerini duvar, yer ve masada dekor olarak kullamışlardır. Hans Holbein ve Lorenzo Lotto gibi bazı ünlü ressamların tablolarında yer alan uşak halısı desenleri ressamların isimlerini almıştır. Bu uşak halılarına Lotto ve Holbein denmiştir. O yıllarda tahtta olan Kanuni Sultan Süleyman döneminde Uşak halıları büyük önem kazanan Uşak halıları, Azerbaycan’dan getirtilen bazı dokuma ustaları tarafından yeni tarzlarla dokunmuştur. Halıların kendine has özelliklerini kaybetmemesi için Anadolu müftüleri görevlendirilmiş ve uşak halıları kontrol altında dokunması sağlanmıştır. Nakkaş ve süsleme sanatçıları tarafından tasarlanan desenler, saray halıları adını almıştır. Uşak halısı Osmanlı sarayları, Avrupa şatoları, cami ve kiliselere kadar yayılmış, saygınlık sembolü kazanan bir efsane haline gelmiştir.

Uşak Halısı Desenleri

Uşak halısının el dokuma olmasına rağmen bir çok çeşidi ve deseni bulunmaktadır. Uşak halısının desenleri ve çeşitleri şu şekildedir;

LOTTO:

Döneminin ünlü İtalyan Ressamı olan Lorenzo Lotto’nun tablolarında Uşak halısının desenleri resmedilmiştir. İsmini de bu sayede buradan almıştır. Bu Uşak halısında öne çıkan ve işlenen ana tema ejderha, kuş ve hayat ağacı desenlerinin bir arada kullanılmasıdır. Bu model bordür çiçek buketleri ile süslenmiştir.

ÇİNTEMANİ:

Bu Uşak halısı motifinde bulunan noktaların leoparı anımsatması nedeniyle, üç noktalı üçgen şeklinde ki motiflerden oluşan bu Uşak halılarına postlu halı adı verilmektedir. Bu Uşak halısında öne çıkan ana tema güneş, çintemani, ay ve bulut gibi çeşitli unsurları işlemiştir. Bordürde üç sekizgenden ve ejderhadan oluşan motiflerin ayıyı oluşturduğu düşünülmüştür.

KUŞLU:

Uşak halısında asıl motifi ve deseni meydana getiren şekillerin kuşu anımsatması nedeniyle “kuşlu” denilen Uşak halılarında aslında birbiri ile karşılaşan iki yaprak arasında oluşan aldatıcı bir görünüşü vardır.

1.TİP HOLBEİN:

Döneminin ünlü Alman Ressamı olan Hanz Holbein’in tablolarında Uşak halısının desenleri ve motifleri resmedilmiştir. İsmini de bu sayede buradan almıştır.2. TİP HOLBEİN:

Bu Uşak halısında orta alan yaşamı ve doğurganlığı sembolize eden motifler ve desenler kullanılmıştır. Bu Uşak halısının bordürü, buluta benzeyen bir tasarımla tasarlanmış olan ejderha desenlerinden oluşmaktadır.

KÖŞELİ MADALYON:

Bu Uşak halısında hareketi ve canlılığı sembolize eden başak’a benzeyen ejderha ile tasarlanmış olan bu Uşak halısı örneğinde, bordür’ü hayat ağacı ile çiçeklere benzetilmiştir.

MADALYON:

Madalyonlu Uşak Halıları en bilinen modellerinden biridir. Bu Uşak halısı modeli ilk defa 16. yy da üretilmeye başlanmıştır. Uşak halılarındaki bir çok çeşitli madalyon tipleri Türk ustaların hâkimiyet ve yaratma gücünü temsil etmektedir. Uşak halısının ortası iri bir madalyonla, köşeleri ise çeyrek madalyonlarla belirtilmiş, madalyonların içi ve halının zemini bitki, insan ve hayvan figürlerinin süslemeleri ile doldurulmuştur.

YILDIZ:

Bu Uşak halısının en iyi örnekleri 17. yüzyılda görülmüş, Yıldızlı Uşak olarak bilinmektedir. Sekiz kenarlı yıldızlarla süslenmiştir. Yıldızın ortasında, bir kuş ve ejderha figürü onun dışında Rumi adı verilen bir motif kullanılmıştır. Bir Yıldızlı Uşak halısında, hayat ağacı, kuş ve ejderha motifleri kullanılır.

ÇİÇEKLİ UŞAK HALISI:

Bu Uşak halısı yöresel Uşak halılarına örnektir. Çiçekli Uşak halısında çiçek, yaprak ve dallar kullanılmıştır.

GÖBEKLİ UŞAK HALISI:

Bu Uşak halısında halının göbeğinde ve köşesinde bulunan desenler ve motifler çiçeklerle donatılmıştır. Bu Uşak halılarına Sofra bucak halıları da denir.

BULUTLU UŞAK HALISI:

Bu Uşak halısında, halı üzerindeki simetrik şekiller bulutu anımsattığı için desen ismini buradan almıştır.

SERPME UŞAK HALISI:

Bu Uşak halısı da yöresel Uşak halılarının diğer bir örneğidir. O bölgede yaşayan halkın yöreye özgü malzeme, renk, motif ve desenler kullanılarak dokunmuş özgün halılardır.

4 KÖŞE YILDIZ UŞAK HALISI:

Bu Uşak halısı yıldızlı Uşak olarak da bilinir ve sekiz kenarlı yıldız desenleri bu motiften üretilmiştir.

YAPRAK UŞAK HALISI:

Bu Uşak halısı son dönem Uşak halısının örneğidir. Renk olarak kırmızı ve lacivertin kullanıldığı tekrarı olan özgün bir halı modelidir.

YÖRESEL UŞAK HALISI:

Bu Uşak halısı doğa insanının doğayı gözlemlemesiyle oluşturduğu bir motiftir. Modelde hançer şeklinde yapraklar ve renkli çiçekler söz konusudur.

Etiketler: