İnce olma özellikleri ile ön plana çıkan kilim halılar, yaz aylarının en çok tercih edilen halı modelleri arasında yer alıyor. Kilim halılar genellikle yaz aylarında tercih edilse de kış mevsiminde de oldukça tercih edilen bir halı türüdür. Kilimler özellikle el dokuma olması nedeniyle de ön plana çıkmaktadır. Karabağ halısı gibi pek çok el dokuma halı ve kilime günümüzde yoğun ilgi vardır. Azerbaycan’ın gösterişli tasarımlarına ev sahipliği yapan Karabağ kilimi üzerinde taşıdığı nadide desenler ile kültürel bir miras özelliğine sahiptir. Karabağ el dokuma halı desenleriyle, renkleriyle en çok tercih edilen el dokuma halı ve kilimlerdendir.

Karabağ Halısı Nedir?

Karabağ halısı; adından da anlaşılacağı üzere başta Karabağ olmak üzere, Moldovya , Erzurum dahil Anadolu’da birçok yerde dokunmuş el dokuma bir halı türüdür. Karabağ halı, Karabağ bölgesinde el dokuması ve bitkisel ipliklerle üretilen İnsanların duygularını, ruh hallerini aktardığı, el emeğinin bu benzersiz örnekli doğaçlama modelleri, zarif motifleriyle kültürel bir mirastır. Daha çok Iğdır yöresinde dokunduğu bilinen Karabağ halısı siyah zemin üzerine en asil çiçeklerinden biri olan güllerden ilham alınarak renklerinin ahenkli bir şekilde ilmek ilmek dokunmuş ve genelde duvar halısı olarak kullanılmıştır. Sandık eskisi olarak da adlandırılan Karabağ halısı, kullanılmadan sandıklara kaldırılmasından dolayı bu ismi almıştır. Karabağ halısı yapı olarak halıdan daha çok kilime benzer. Kilim gibi hafif yapıda olan Karabağ halısı bu işlevsel özelliği ile de sıklıkla tercih edilir. Karabağ halısı kökboyası kullanılarak yapılır.

Karabağ Halı Tarihçesi

Karabağ halısı, Kafkasya’nın güneyinde, Ermeniler ve Azerbaycan Türklerinin yüzyıllarca bir arada yaşadığı bir bölgeden geliyor. Bölge çok eski bir halı dokuma geçmişine sahip olduğu için Karabağ halısı da bunlar arasında yer alıyor, tarihi ise 13. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Karabağ halılarında kullanılan yaygın desen gül, çiçek ve bitkilerdir. Bazı halılarda bahçe temasına, insan ve hayvan figürlerine de rastlanabilir.

Karabağ halılarının 33 tane türü vardır. Karabağ halıları yaşam aşkı ve parlak renkleriyle seçilmektedir. Azerbaycan’ın güneybatısında yer alan Karabağ halı özelliği iki bölgede dağlık ve kırsal alanlarda gelişmiştir.

Bazı yazılı kaynaklara göre X yüzyıldan başlayarak Karabağ’ın yün ve pamuk işlemeyle uğraşan büyük işçilik merkezi olarak adı geçen dağlık bölgesinde XIX yüzyılda halı üretiminde Şuşa şehri ve Taşbulak, Tavşanlı, Rehin, Trniviz, Çanakçı, Tuğ, Eski Tuğlar, Hadrut, Murathanlı, Kasımuşağı, Kubadlı, Kozağ, Mirseyid, Bağırbeyli, Hanlık, Dağ Tumas gibi köyleri önemli bir yere sahiplerdi. Dağlık bölgeye oranla hammadde, daha iyi sağlanmış olduğu için kırsal bölgelerdeyse Cebrail, Ağdam, Berde ve Fuzuli gibi yerler halı üretiminde önemli yere sahip olmuşlardır. Zengezur ve Nahçıvan halı üretimi merkezleri de kendi sanatsal ve teknik özellikleri ile Karabağ halı özelliği içindedirler.

Karabağ Halı Çeşitleri Nelerdir?

El dokuma halı ve kilim bulmak günümüzde oldukça zorlaşmış iken Karabağ halısını bulmakta ayrıca zorlaşmıştır. Çünkü Karabağ yöresinde halı ve kilim dokumacılığı oldukça azalmıştır. Karabağ halı modelleri dokunduğu dönemleri yansıtmaktadır. Eskiden dokunan bu halılar, yeni dokuma yerleri fazla olmadığı için gün geçtikçe azalmaktadır. Artık birer koleksiyon objesi haline geldiği ve nadir oldukları için Karabağ halı fiyatları oldukça yüksektir.

Karabağ halıları dokuma tarzına göre çeşitlilik gösterir. Bunlardan ilki ve en önemlisi olan el dokuması halı diğer iki dokuma tekniğine ilham verendir. Karabağ desenli el dokuma halı eski zamanlarda sık dokunan ancak günümüzde aynı sıklıkta üretilmediği için el dokuması olan Karabağ halı çeşitleri orijinalini aratmayan biçimlerde hayat bulur. Yün ve pamuk ipliklerle özenle işlenen, gül desenleri ve doğal boyalarla da hayat bulan el dokuması Karabağ halısı farklı dekore edilmiş evlerde kullanım imkanına sahiptir. Makine dokuması ve dijital baskı yöntemleri ile evlerle buluşan Karabağ desenli halılar genellikle bambu, akrilik ve polyester ipliklerden üretilir. Karabağ halıları yaşam aşkı ve parlak renkleriyle seçilmektedir. Bu yüzden madalyonlu, madalyonsuz, seccadeli ve konulu olarak dört gruba ayrılırlar. Bazı çeşitlerine şunlar örnek gösterilebilir; 

“Aran halısı”, “Bahçegüller halısı”, “Balık halısı”, “Boynuz halısı”, “Berde halısı”, “Behmenli halısı”, “Karabağ halısı”, “İhtiyar halısı”, “Kasımuşağı halısı”, “Lemberan halısı”, “Muğan halısı”, “Talış halısı”, “Lamba halısı”, “Malıbeyli halısı”, “Hangarvend halısı”, “Hanlık halısı”, “Hantirme halısı”, “Çelebi halısı”, “Kestanedesenli halı”, ve diğer desenli halılar Karabağ halıcılığın çeşitleri olarak gösterilen klasik örneklerindendir. Karabağ’da evlerin tasarımına uyarlanmış 5 halıdan oluşan set halı kilim grubu yaygındır. Eski dönemlerde tercih edilen bu set günümüze kadar devamlılığını sürdürememiştir.