İran halısı, yün ipliği ve ipek kullanılarak yapılan ve daha çok İran ve Türk düğüm teknikleri ile dokunan bitkisel boyalarla renklendirilen kaliteli el dokuma halılardır.

Söz konusu halı olduğu zaman akla ilk gelen ülkeler Türkiye ve İran’dır. Çünkü dünyanın en ünlü el sanatları arasında yer alan halının ilk örnekleri bu toplumun insanlarının ellerinden çıkan, kendi teknikleri ile yarattıkları, akıl almaz bir işçilikle dokudukları ve inanılmaz bir uyum sergileyen kök boyaları ile renklendirdikleri özgün el halılarıdır. İran, el sanatları bakımından gelişmiş bir ülkedir.

Günümüzde el dokuma halısı İran daki en yaygın el sanatıdır. İran halıları zengin renkleri, olağanüstü sanatsal desenleri ve kaliteli tasarımları ile dünyaca ünlüdür. Tüm dünyadaki önemli binalarda müzelerde ve konaklarda ilan edilen İran halısı en fazla değer verilen mülk olarak kabul görmektedir. Özellikle el dokuma halı, çanak çömlek ve mücevherat imalinden hayli ileridir.16. yüzyıldan itibaren önemli bir yer tutmaya başlayan İran’ın el emeği ile dokunan halıları dünyaca meşhurdur.

Geleneksel motiflerle süslü kilim ve halı dokunur. Oto sanayi kurulmuş olmasına rağmen, ülke ihtiyacını henüz karşılayacak seviyede değildir. Acem halısı İran halısına verilen addır. Aslında, çoğunluğu ve en iyileri İran daki Azeri, Türkmen ve Kaşkay gibi Türk halklarınca dokunan, başka bir isimle Türk halılarıdır. Düğüm tarzları da Türkiye de dokunan halılardan farklıdır. Acem düğümü veya İran düğümü denilen dokuma tarzı Gördes düğümü veya Türk düğümü şeklinde anılan dokuma tarzından daha gevşek, kalite ve dayanıklılık açısından daha zayıftır.

İran Halılarında Kullanılan Renkler

Bilinen en eski yün halı olan Pazirik eski İran’daki gelişmiş boya ve dokuma endüstrisinin bir kanıtıdır. İran halısı olmasından ötürü Pers desen ve motiflerini ağırlıklı olarak taşı- yan bir halıdır. Halıcılıkta boya, dokumacılık endüstrisinde önemli bir yer tutar. Geleneksel boyalar doğadaki kök boya, çivit otu, zerdeçal, kımız böceği, ceviz, nar kabuğu vb. çeşitli bitki ve otlardan üretilmektedir. Geleneksel doğal boyalar artık yerini yavaş yavaş genelde ithal edilen yapay kimyasal boyalara bırakmaktadır.

İran Halısında Kullanılan Boyalar

Sentetik boyaların kullanımından önce bütün boyalar doğal ve bitkiseldi. Kömürden çıkarılan kimyasal bileşikler kimyasal boya üretim endüstrisini de genişletmiştir. Çoğu halı üreticisi günümüzde hem daha kullanışlı hem daha ucuz olduğu için kimyasal boyaları tercih etmektedir. Ancak çoğu Pers üreticisi günümüzde hala yan etkisi olmaması ve sağlık açısından daha hesaplı olmasından ötürü doğal boyaları tercih etmektedir.

İran Halısında Pers Boyaları

Renkler insanın hayatında var olması doğayla bütünleşmesinin bir sonucudur. Fakat doğuya özgü renkler insanların duygularını ifade ederken dış etkenlere/gerilimlere karşı bir tür refleks niteliği taşır. Belli çağlarda Persler renkleri dekoratif sanatlarda güçlü bir ifade şekli olarak geliştirmiştir. Hiç şüphesiz Persler’in öznel ve mistik düşünceleri geleneksel seramik, minyatür ve çini sanatlarında renklerin kullanımının gelişimine katkısı büyük olmuştur.

İran Halılarının Ülkemizdeki Yeri Önemi

İran ve bölgelerinde olan el dokuma halılar, farklı zenginlikte ve her birisi ayrı bir sanat eseri olduğu için Türk halı sanatında önemli bir yere sahiptir. Geçmişte ve günümüzde İran el dokuma halılarındakullanılan desen, renk, düğüm şekli de Türk halıları ile bir etkileşim içerisinde olmuştur. Günümüzde halı şirketleri vasıtasıyla İran’a özgü halılar yapılmakta ve gönderilmektedir.

İran Halılarının Dünyadaki Yeri Önemi

Efsane el dokuma İran halısı dünyadaki diğer ülkelerin ulusal ve etnik yapılarına özgü sanayilerinden daha önde ve kalıcı bir şöhret kazanmış ve hatta bu şöhret, efsanelerin doğduğu kıta olarak bilinen doğu dünyasında bile dilden dile dolaşır hale gelmiştir. Beşer tarihindeki uluslararası müzelerin en önemli dekoratif unsuru ve en büyük iftihar kaynağı olarak değerlendirilen halılar, İran milletinin yetiştirdiği emsalsiz ustaların elinden çıkma eserlerdir. Nasırlaşmış ve her biri marifetle dolu zarif ince parmakların sabırla ve özenle dokuduğu ve büyük zahmetlerle meydana getirdiği bu eserler gelecekte de İran milletinin iftihar kaynağı olmaya devam edecektir.

El dokuma halı üretiminin büyük bölümünü, cm2 de en fazla 35 düğüm bulanan halılar teşkil etmekte ve gerek yurt içi, gerekse yurt dışında yoğun bir taleple karşılanmaktadır. XIX. yy.’dan itibaren de iyi ticaret organizasyonlarının kurulması İran dünya halı ticaretinde birinci halı ihracaatcısı ülke durumuna getirmiştir. İran halı dokumacılığı günümüzde de devam etmektedir. Dünya İran halılarını izlemekte ve değerlendirmektedir.