El Dokuma Anadolu Kilimi Nedir?

El Dokuma Anadolu kilim ve el dokuma halısı uzun yıllar göçebe Andolu kadınının elinde bulunan neredeyse tek ifade aracı olmuştur. Dolayısıyla kilimler kadar üzerine işlenen desenler de bir kültür mirasıdır.Anadolu kadınları da gerek yününü ham maddesi olarak kullandıkları koyunlarını ve diğer hayvanları, gerek dertlerini, acılarını ve özlemlerini sembolik motifler haline getirerek yüzyıllar boyunca kilimlerine işlemiştir.

Tarih boyunca birden fazla kültüre ev sahipliği yapan Anadolu, çok çeşitli ve zengin özelliklere sahip el dokuma halı, kilim sanatları açısından da bir merkez olmuştur. Çinicilikten seramiğe, taş işçiliğinden cam işlemeciliğe, ahşap oymadan bakırcılığa kadar birçok alanda dünya kültür mirasına zengin eserler sunan Anadolu insanı, dokumacılıkta da oldukça gelişmiştir. Her biri yüzlerce yıllık kültür birikiminin aynası olan halk sanatının bu seçkin örnekleri arasında bulunan kilimlerin ise ayrı bir önemi bulunur. Anadolu insanının doğumunda beşiği, ölümünde tabutunun örtüsü olan kilim, vazgeçilmez bir değere sahiptir.

Hayvan yetiştiren atlı göçebelerin, göç ederken, yük taşıyan hayvanlarca taşınabilecek, kolay nakledilebilen çadırlara ve çadır eşyalarına ihtiyaç vardı. Böylesi bir yaşamda kullanılacak eşyaların merkezinde ise doğal olarak halı ve kilimler bulunuyordu. Anadolu kadınları da kah kilimlerinde yününü ham maddesi olarak kullandıkları koyunlarını ve diğer hayvanları, kah dertlerini, acılarını ve özlemlerini sembolik motifler haline getirerek yüzyıllar boyunca kilimlerine işledi.

El dokuma Anadolu kilimleri; kilimin dokunduğu bölgelere, kullanılan bitkisel boyaların rengine ve en çok da kullanılan motiflere göre sınıflara ayrılır. Kilimlerde kullanılan motifler genellikle halıda, çinide, mermer ve tahta oymacılığında kullanılan motiflerin aynısıdır.

Kilimler üzerindeki motifler yaşanılan çağın özelliklerinin yanı sıra yörenin kültürü, gelenek ve görenekleri, kilimi dokuyan kişinin beklenti mutluluk ve ümitlerine göre  de değişiklikler göstermektedir.Buna göre el dokuma kilimlerinde kullanılan motifleri şöyle sınıflandırmak mümkündür:1- Hayvansal motifler: Bu kilimlerde en çok kullanılan kuş motifi olmakla birlikte ejder ve böcek motifleri de kullanılır.2- Bitkisel motifler: Ağaç, yaprak, çiçek ve meyve motifleri kullanılır.3- Geometrik motifler: Dokuma kolaylığından dolayı en çok tercih edilen motif türüdür. En çok görülün şekiller ise üçgen, dörtgen, dikdörtgen ve eşkenar dörtgendir.4- Karışık motifler: Madalyon, rozet, çengel, sütun yazı, harf, vazo vs. kullanılır.5- Sembolik motifler: Dokuyucunun duygu düşünceleri ile doğa güçlerini simgeleyen motiflerdir. Bu gruba kuş, hayat ağacı, el, tarak, ibrik, kandil vb. motifler de girmektedir.  

Soyut ekspresyonizm ve Anadolu kilimi

El Dokuma Anadolu kilimleri, Anadolu kültürünün ve özellikle Anadolu kadınının kendini ifade biçimidir. Anadolu kadınları çok fazla bilincinde olmasalar da, yarattıkları motiflerle ve bu motifleri yaratırken kullandıkları yöntemlerle yaşantılarına ve hayata bakışlarına dair önemli ipuçları vermiştir.Anadolu el dokumacılarının kullandığı görsel ifadenin belirgin özelliklerinden biri, insan, hayvan ve bitkilerin aynen gerçek hayatta oldukları gibi yansıtılmaması yaklaşımdır. Bu anlayış, büyük ölçüde gerçek hayatın sanatta taklidine, yani yansıtmasına dayanan Batı dünyası sanat geleneğinin tam tersi olmuştur. Batı dünyası, ancak 20. yüzyılın ortalarında soyut ekspresyonizmin egemen olması sayesinde gerçekliğin yansıması olmayan görsel sanat biçimlerine yönelmeye başlamıştır. Batı’da kilimin büyük bir popülerlik kazanması da, Batı resminde soyut ekspresyonizmin hakim olmasıyla birlikte başlar.

Anadolu kültürü, binlerce yıl boyunca gerçek dünyayı yansıtan motiflerden uzak durmuştur. Türkmen kabileleri Anadolu’ya göç ederken İslam’ın insan ve hayvan biçimlerinin kullanılmasına karşı oldukça katı kurallarını da beraberlerinde getirmiştir. Böyle bir gelenekten de soyut görsel ifadenin oldukça güçlü ve orijinal bir biçimi doğmuştur. Anadolu kilimi gerçek dünyanın bir yansıması değil, kendi başına bir dünyadır.

Kilimlerin simetrisiEl dokuma Anadolu kilimleri üzerine birçok araştırma yapan ve bu araştırmalarını ‘Anadolu’nun Antik Kilimleri’ isimli kitabında toplayan Peter Davies, Anadolu’nun görsel dilini oluşturan en önemli yöntemlerden birinin, hem Anadolu kilim motifleri hem de genel tasarımın ortak özelliği olan simetri olduğunu söyler. Simetrinin, salt bir tasarım öğesinden ziyade insan gözünün bilgiyi işlemek için kullandığı temel bir bilişsel araç olduğu bilinmektedir. Bütün kültürler bir şekilde bu bilişsel araca dayanırken, her kültür grubu kendi tarihinin bir aşamasında çok çeşitli simetri olasılıkları arasından yalnızca birkaç tanesini tercih eder. Bu tercihler zamanla içselleşir ve bilgilerin işlenmesinde ve hatırlanmasında farkında olmadan kullanılan öğeler halini alır.