Bünyan Halısı Nedir?

Bünyan, adını sadece Türkiye’ye değil dünyayada el dokuma halısı olarak da duyurmaktadır. İnce ve zarif desenleri , kaliteli ipliği ve birbirlerine uyum sağlayan desenleri ile Bünyan Halısı Türk Halıcılığının en önemli temsilcisi olmuştur. Kayseri ve çevresinde dokunmuş olan halılar, Türk halı sanatının oldukça önemli bir bölümünü oluşturmakta. Kayseri halıları, Yahyalı ve Bünyan halıları olarak iki bölümde karşımıza çıkmaktadır. Bu halılar incelikleri yanı sıra geleneksel motiflerin sürdürülmesi açısından halı dokuma sanatının gelişimini belgeleyen eserler olmuştur. Bünyan halısının çözgüsü pamuk olup dokusu yün ve floştur. Yaygın olarak doğal renkler, beyaz, siyah, mor, gri renkler kullanılmakta. Zeminler kırmızı, mavi ve lacivert tonlarındadır. 

BÜNYAN HALISI TARİHÇESİ

Bünyan halıcılığının kökenleri Orta Asya’ya dayanmakta. Bünyan’a Türklerin hangi tarihlerde geldikleri kesin olarak biliniyordu. Fakat Bünyan’da Kıpçak ( Kuman ), Saka, Hazar ve Uz Türklerine ait yer adları 1071 yılından çok daha öncelerinde bu bölgeye Türklerin yerleştiklerini göstermekte. Bu bölge 1071 Malazgirt zaferinden sonra 1086 yılında Mehmet Gümüştekin Gazi tarafından fethedilip Danışmentli Beyliğine bağlanmış ve Türkleşmiştir.

Halı Divan-ı Lügati-t Türklerde “ Kalı “ veya “ Kalıng “ şeklinde belirtilmekte. Bu kelime ise günümüzde Bünyan’da kullanılan “Kalın“ kelimesinden başka bir şey değildir. Anlamı ise gelinin başlıca çeyizi halı olduğuna göre Kalıh/Kalın ile halı kelimelerinin birbiriyle ilişkisi ortaya çıkmaktadır. 

Halı kelimesi de kalın, yani kalmak-kalıs kelimesinden gelmekte. Kalan’dan, kız evlenirken, onunla kalacak “kalınlar” yani, halılar anlaşılmaktadır. Kız evlenirken iki torba, üç halı, iki tane kilim, kızın özel eşyalarının konulduğu dört tane kapçık (torba yâda sandık) verilir. Düğün esnasında kız evinden giden bu çeyizlere kalın denilmektedir. Bu eski bir gelenektir. Bu eşyalar kızın evinde kalacak kalıcı olan eşyalardır. Yakın zamana kadarda Bünyan’da aynı adet vardır. Kızın çeyizine kalın denir ve törenle kız evinden oğlan evine getirilir. Bünyan’da halı türlerinin isimlerden bazıları da Kazak , Şirvan ve Buharadır.

BÜNYAN HALISI ÖZELLİKLERİ

Bünyan halılarında zemin iki kısımdan oluşur. Birinci kısım kenar suların ve kolonların bulunduğu alan , ikinci kısım ise iç mekândan oluşmaktadır. Her iki kısım arasında bir uyum mevcuttur. Halılarda kullanılan bordürler bölge ve yer itibariyle farklılıklar göstermektedir. Bazı bölgelerde bordürler üç sıra iken bazı bölgelerde de 7–8 sıradan oluşmaktadırlar. Bünyan halıcılığının temeli Orta Asya kökenli olup Anadolu’daki zaman içerisinde kültürel , ekonomik ve sosyal yapıdaki değişmelerin zorlaması ile gelişim evresini tamamlamışdırlar. 1908–1909 yıllarından itibaren Bünyan halılarında malzeme olarak suni boyalarla boyanmış olan fabrikasyon yün ipliğiyle pamuk ipliği kullanılmayada başlanmıştır.

Bu dönemin halılarında kullanılan motifler genelde düzenleme olarak ifade edilen geometrik esaslı motifler olmaktadır. Birden fazla motifte düzenleme , çubuklu düzenleme , atamalı düzenleme, geçişli düzenleme ve merkeze toplanan düzenlemeler olmuştur. Aynı zamanda ise bir motifin tekrarından oluşan düzenlemeler de vardır. Bu dönemde dokunan halıları dört grupta birleştirmek oldukça mümkün olmakta.

1- İpi elden yapılıp tabii boyalarla boyanan iplerden dokunan halılar olmuştur.

2- Sentetik boyalarla boyanmış Manchester yün ipinden yapılmış olan halılar olmuştur.

3- Boyasız koyun yününden yapılan halılar. (Paturel ve Anakara)

4- Bursa ipeğinden yapılan halılar. (İpek halılar)

Bünyan Halısı Kök Boyama

Kök boyalar kullanılarak doğal boyama işlemine tabi tutulan iplikler ile dokunan halılar çok daha kıymetlidirler.1950’li yıllara kadar kök boyalar için özel yetiştirilen bitkilerden faydalanılırdı.Cihri çalısı, soğan kabuğu, taze ceviz kabuğu, palamut, mazı, sarı ot kökü, somak , ekliz otu kökü, nar kabuğu gibi bitkilerden boya elde edilmektedir. Kök boyama işlemi uygulayarak oluşturulan iplerden dokunan el dokuma halıları parlak ve gösterişli renklere sahip olurlar. Bu renkler canlılığını yüz yıllarca koruyabilir.

Bünyan Halı Motifleri

a) Çiçekli :

• 1. İnce çiçekli ( empirme )
• 2. İri çiçekli ( Bademli ve Farahanlı )

b) Geometrik motifli: Kazak ( Sandıklı ) Şirvan, Buhara Ladikc) Göbekli: Kazan Lalezar, Hayali Üzümlü

Bünyan Halısı Ölçüleri ve İsimleri

• 60 cm x 90 cm Yastık
• 90 cm x 130 cm Arşın çeyrek
• 120 cm x 180 cm Seccade ( 500 lük )
• 120 cm x 225 cm Karyola ( 600 lük )
• 2 m x 3 m Kelle ( 700 lük )
• 6 m² den 12 m² ye Taban halısı